Johan Op de Beeck
Het verlies van België
Horizon, 2015
Gebeurtenissen in Brussel en België in de periode augustus 1830 – 1831. Prachtig historisch verhaal dat door de auteur bovendien magistraal werd naverteld op Radio Klara. We schrijven wel “historisch verhaal” omdat we het boek moeilijk als een historisch monografie stricto sensu durven betitelen.
Het werk telt een kleine 450 bladzijden en 264 eindnoten met summiere bronverwijzing, dus minder dan één verwijzing per bladzijde. Dat vinden we nogal magertjes en dit maakt het werk ook onbetrouwbaar om zelf naartoe te refereren. In de bibliografie is er geen verwijzing naar archiefmateriaal. Er zijn enkele recente publicaties opgenomen (o.a. van Herman Balthazar, Gita Deneckere, Jeroen Koch en Els Witte) maar ook heel wat gedateerd materiaal. Naast deze secundaire bronnen, komt de voornaamste informatie van Op de Beeck uit de memoires en de correspondentie van de hoofdrolspelers, o.a. van De Potter en Gendebien. Dit roept al dadelijk de vraag op naar de graad van betrouwbaarheid van die laatste bronnen, vooral als niet wordt gedubbelcheckt in archiefmateriaal of in andere historische werken en/of in de geschriften of memoires van andere spelers in het gebeuren.
Louis De Potter is duidelijk de centrale figuur van heel dit historisch verhaal. Een centrale figuur of een hoofdpersonage is nu eenmaal een romantechnisch gegeven of must. Vraag is echter of De Potter in werkelijkheid die rol heeft gespeeld en of hij het gewicht verdient dat hij zichzelf heeft toegeëigend in zijn memoires en geschriften, gewicht dat Op de Beeck hem probleemloos gunt in zijn verhaal. Te meer dat De Potter niet in Brussel was toen de rellen uitbraken en nadien ook vlug opnieuw van het politiek toneel is verdwenen. Het is een vaststaand feit dat er toen wel een republikeinse stroming was. Maar wat was haar gewicht in vergelijking met de beweging van de patriotten en van de orangisten? Ook vinden we dat Op de Beeck te weinig aandacht besteedt aan de rol die de grote mogendheden en het Congres van Londen hebben gespeeld in het conflict tussen het Noorden en het Zuiden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Precies of ze van aan de andere kant van het universum stonden te kijken naar de kronkels en de capriolen van De Potter en de andere spelers.
En wat het gedachtengoed van De Potter betreft, kan je gerust de bedenking maken dat de zeer liberale grondwet van onze monarchie gerust de vergelijking kan doorstaan met deze van een republiek. Wat was dan de meerwaarde van een republiek?
Los daarvan de bedenking dat heel de “Belgische revolutie” één kluwen van toevalligheden is, iets wat Op de Beeck opnieuw met brio bevestigt. Je zou geneigd zijn te geloven dat Henri Pirenne uiteindelijk ook gelijk had toen hij suggereerde dat het ontstaan van België als natie al in de nacht der tijden was geprogrammeerd … Zoveel toevalligheden, samenloop van omstandigheden, gelukslag, pokerspel, intriges, …
Niet alleen het plak en stak werk van de constructie uit 1815 maar ook het Nederlands vorstenhuis komt opnieuw heel flauw en belabberd uit dit verhaal. Er is niet alleen Willen I met zijn eigenwijs en autoritair karakter, zijn afwachtende houding en zijn wisselvalligheid. De, op zijn zachtst uitgedrukt, rivaliteit en de gespannen relatie met zijn zonen, de Prins van Oranje en prins Frederik, zijn medeoorzaak van het debacle. En heeft de prins van Oranje zijn reële kansen op de Belgische troon niet verkeken door zijn dubbelzinnig optreden, door niet klaar en duidelijk te kiezen tussen wat ondertussen onverzoenbaar geworden was: een rol in dienst van zijn autocratische vader of een profiel van constitutioneel monarch zoals het Zuiden het wilde?