De Groote Oorlog
Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog

Sophie De Schaepdrijver
Houtekiet – Atlascontact
1997 – 2013 (2de druk)

Als onderliggende titel koos Sophie De Schaepdrijver Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog, wat, met een tussentijd van meer dan twintig jaar, een echo lijkt van Vlaanderen tegenover België in de Eerste Wereldoorlog, ondertitel gekozen door Lode Wils voor zijn werk Flamenpolitik en aktivisme uit 1974. Duidelijk een ander uitgangspunt!

In één van haar eerste hoofdstukken, behandelt De Schaepdrijver de misdaden begaan door de Duitsers tijdens de eerste oorlogsweken. Deze gebeurtenissen lazen we al eerder in het werk van John Horne en Alan Kramer[1] dat in zijn Engelse versie dateert van 2001. Vandaar ons vermoeden dat deze Ierse auteurs heel wat informatie gehaald hebben uit het vier jaar eerder verschenen werk van De Schaepdrijver.

Wat sterk opvalt bij De Schaepdrijver, is het feit dat ze de betekenis van de vervlaamsing van de Gentse universiteit, de frontbeweging en het activisme nogal sterk relativeert, niet enkel in numerieke termen maar ook wat betreft de latere impact op naoorlogse gebeurtenissen en evoluties. Zo lezen we dat het voornamelijk werkweigeraars waren die zich aan de Gentse “Von Bissing”-universiteit inschreven en aan het front waren amper 5000 Vlaamse idealisten actief bezig. De meesten waren trouwens niet eens tegen het Belgische staatsbestel of de dynastie. Vlaams en Belgisch gingen perfect samen.

Het is niet te ontkennen dat de Flamenpolitik – dus zowel de vervlaamsing van de Gentse universiteit als de bestuurlijke scheiding tussen Vlaanderen – enkel mogelijk was dank zij de actieve steun van de Duitse bezetter en meer bepaald van de meest radicale, militaristische fractie. Hierdoor verloor de collaboratie alle geloofwaardigheid bij het overgrote deel van de Vlaamse bevolking die zijn sympathie voor en steun aan het Belgisch bestel en aan het vorstenhuis bleef betuigen. Het met de voet treden van de Belgische neutraliteit werd nooit verteerd, evenmin als de wreedheden die tijdens de eerste oorlogsweken ermee gepaard gingen. Tot daar kunnen we De Schaepdrijver volgen.

Maar we vragen ons af of zonder de Flamenpolitik en het activisme de vervlaamsing van de Genste universiteit en de verdere taalwetgeving er zo vlug zouden zijn gekomen tijdens het interbellum [2]?

Als we de bestuurlijke splitsing van Vlaanderen en Wallonië bekijken zien we ook grote gelijkenissen met de latere evolutie naar de federale staatsstructuur. De eentaligheid en de taalgrens werden definitief vastgelegd, Namen werd hoofdstad van Wallonië en Brussel van Vlaanderen, zaken die de activisten al tijdens de Eerste Wereldoorlog van de Duitse bezetter hadden bekomen. Waar het federalisme tot nu toe minder vergaand is, verwijst het confederalisme van N-VA bv. al heel sterk naar de volledige bestuurlijke scheiding vooropgesteld door de Flamenpolitik.

De verplichte tewerkstelling in de Duitse oorlogsindustrie en de hardhandige deportaties heeft De Schaepdrijver heel uitvoerig en gedetailleerd uit de doeken gedaan. We moeten toegeven dat we wel weet hadden van de wreedheden uit de eerste oorlogsweken maar niet dat naar het einde van de oorlog toe de verplichte tewerkstelling zulke proporties had aangenomen. Natuurlijk dat dit voor de doorsnee bevolking nog een reden temeer was om de staatkundige splitsing van de bezetter en de vernederlandsing van Gent af te wijzen. En dat de Duitse bezetter hierbij een eigen agenda had, is niet minder waar: België definitief in zijn invloedssfeer houden.

Misschien had De Schaepdrijver toch wat meer begrip moeten tonen voor de Vlaamse verzuchtingen.  Ze dateerden al van 1830 en werden maar met mondjesmaat ingewilligd. Zelfs een belofte voor beterschap kon er niet af tijdens de oorlogsperiode: noch Albert I noch zijn regering in Sainte-Adresse durfden zich hiervoor engageren omdat ze niet zeker waren hoe de volksvertegenwoordiging na de oorlog zou reageren. Tijdens de oorlogsjaren bleef het dan ook de hele tijd bij de nietszeggende uitspraak “Vlamingen, gedenk de Guldensporenslag” van Albert I en bij het hooghartig “Pour les Flamands, la même chose ” van eentalige officieren t.o.v. de Vlaamse piotten.

De Schaepdrijver verwijst ook heel even naar de uitspraak van de verfranste Gentse schrijver Maurice Maeterlinck die als gezant van België in oorlog naar Italië werd gezonden en in de Scala van Milaan onomwonden zijn sympathie betuigde voor “la civilisation latine, (…) la seule où la plupart des  hommes veuillent et puissent vivre”[3]. Die uitspraak, in de mate natuurlijk dat ze in de loopgraven gekend geraakte, was allerminst hoopgevend voor het toekomstig inwilligen van de Vlaamse verzuchtingen.

De taal die De Schaepdrijver gebruikt is, vooral in het begin, nogal stijf en de woordenschat soms wat gekunsteld. Taal en stijl lijken vlotter te worden naar het einde toe. Of is het gewenning?

Lijdt haar werk ook niet onder een zekere vooringenomenheid t.o.v. Vlaanderen en de Vlaamse overheid? Haar wrevel i.v.m. het concept dat de Vlaamse regering koos voor de herdenking in 2014 stak ze ook niet onder stoelen of banken in het interview dat La Libre Belgique op 31 januari publiceerde onder de veelzeggende titel Un affront flamand à tous ses historiens. Haar sympathie voor het federale niveau en in het bijzonder voor Elio Di Rupo sprak ze ook duidelijk uit tijdens het Radio-1- programma van 11 november laatstleden. Elio Di Rupo, haar idool, de huidige redder des Vaderlands, net zoals Albert I 100 jaar geleden?

Om wat tegengas te krijgen, nemen we ons voor om de wat oudere werken van Hendrik Elias en Lode Wils te lezen en zijn visie te vergelijken met die van De Schaepdrijver die ons momenteel niet volledig overtuigt.