Les années du cauchemar
William L. Shirer
Franse vertaling (Collection Texto) uit 2009 van
20th Century Journey. A Memoir of a Life and the Times (1984)
William L. Shirer (1904-1993) was een Amerikaans journalist die bekendheid kreeg tijdens het bewind van Hitler. Hij werkte al in Europa sinds het begin van de jaren 1920. Toen Hitler de macht greep in het begin van de jaren 1930, werkte Shirer als verslaggever vanuit Berlijn voor het Amerikaans radiostation CBS. Zo was hij een bevoorrechte getuige van de her militarisering van het Rijnland, de Anschluss van Oostentrijk, het opdoeken van Tsjecho-Slowakije, de inval in Polen en de slag om Engeland. Toen hij in december 1940 omwille van de altijd strenger wordende controle en censuur niet langer kon werken zoals hij wilde en bovendien door de Gestapo ten onrechte werd verdacht van spionage, keerde hij terug naar de USA. Hij keerde pas na de Duitse capitulatie naar Europa en Duitsland terug en om nadien het proces van Neurenberg te volgen.
In 1960 publiceerde hij al The rise and fall of the Third Reich. In 20th Century Journey gaat het om zijn memoires gesteund op de aantekeningen die Shirer dagelijks maakte en die hij met veel moeite en gedeeltelijk via omwegen had kunnen buiten smokkelen toen hij in december 1940 Duitsland verliet. Op die maand stoppen dan ook zijn memoires die hij heel kort herneemt gedurende de weken van het proces van Neurenberg.
“Ces dernières années à Berlin parmi les Allemands n’avaient pas été très agréables. Mais elles n’avaient pas été ennuyeuses non plus, et je ne regrettais pas d’y être venu et d’y être resté si longtemps. Le 3e Reich m’avait donné un formidable sujet de reportage, une formidable tranche d’Histoire à raconter. Et il m’avait aidé à comprendre la vie sur cette planète: brutalité, violence, machinations, tromperie, intolérance, absurdité. Je ne l’avais pas appris dans les livres, mais par expérience”, schrijft hij op p. 421.
Het is ongeveer hetzelfde oordeel dat hij velt i.v.m. de nazi-leiders: brutaal, gewelddadig, onbetrouwbaar en vals, fanatiek en onverdraagzaam en dikwijls ook dom en verwaand. De meeste onder hen klommen uit het niets op tot topfuncties in de partij en later ook in de staat. Zo citeert Shirer ook een Amerikaanse aartsbisschop die zich in het publiek terecht afvroeg hoe het kwam dat een gecultiveerd volk van 60 miljoen mensen zich liet inpalmen en verblinden door de woorden en de beloften van een Oostenrijkse schilder zonder talent.
Shirer spreekt ook over een reeks gemiste kansen om Duitsland van Hitler en zijn kliek te verlossen. Fransen en Engelsen hadden meer moed moeten hebben. Verschillende gelegenheden lieten ze voorbij gaan om Hitler te wippen, bv. toen Duitsland het Rijnland opnieuw militariseerde en het Duits leger nog slecht uitgerust en voorbereid was, toen Duitsland Polen binnenviel en daar het grootste deel van zijn militair apparaat moest inzetten terwijl op hetzelfde ogenblik een gezamenlijke Frans-Britse troepenmacht gemakkelijk de Siegfriedlinie had kunnen doorbreken.
Een heel flauw figuur slaat ook de Britse politicus Chamberlain. Die was niet alleen onbekwaam en een bangerik, maar bovendien onbetrouwbaar. Zo dong hij achter de rug van Daladier naar de gunst van Hitler en liet hij president Benes van Tsjecho-Slowakije als een steen vallen. Het militair verdrag dat Groot-Brittannië met dat met dat land had afgesloten was niet meer van tel, zo zei hij, omdat Tsjecho-Slowakije binnen zijn vroegere grenzen niet meer bestond nadat Hitler het Sudentenland had geannexeerd. Een uitvlucht om niet te moeten ingrijpen. Maar voor de publieke opinie had Chamberlain de vrede gered.
Shirer was ook de eerste of een van de eersten die rechtstreekse reportages op de Amerikaanse radio verzorgde. Via telefoonverbindingen en de korte golf konden de Amerikanen de grote gebeurtenissen in Europa en Duitslands in real time volgen. Zo bv. de ondertekening van de onvoorwaardelijke overgave van Frankrijk in juni 1940.
Prachtig boek, vlot en boeiend geschreven, echt de moeite waard. Niet de boekenwijsheid van de historicus, maar wat de journalist dagelijks heeft meegemaakt.