Nieuwe meesters, magere tijden
Eten & drinken tijdens de Eerste Wereldoorlog
Diane De Keyzer
Van Halewyck, 2013, 376 p.

“Eten en drinken” komt pas aan bod vanaf p. 139. In het eerste deel van dit hybride werk gaat het voornamelijk over de eerste weken na de Duitse inval. Als gevolg van de onrustwekkende berichten over de Duitse wreedheden in Dinant, Aarschot, Leuven en op andere plaatsen, komt een vluchtelingenstroom op gang. De aandacht van de auteur gaat vooral naar landgenoten die een toevlucht zoeken in Nederland en naar de manier waarop ze bij de Noorderburen worden opgevangen. Heel wat van die Belgen, vooral Antwerpenaren, komen al na enkele weken terug. Aan zij die vluchten naar Groot-Brittannië of naar Frankrijk echter, besteedt de auteur veel minder aandacht, om precies te zijn, 5 bladzijden op een totaal van 73 … wat disproportioneel is. Wie bij onze bondgenoten terecht kwam, bleef er wel tot na de Wapenstilstand.

De eerste oorlogsweken – met troepenbewegingen en vluchtelingenstromen – werden al heel uitvoerig beschreven in recente publicaties[1]. Bovendien wijkt journaliste Diane De Keyzer in die eerste bladzijden af van het eigenlijk onderwerp zoals geëxpliciteerd in de ondertitel van haar publicatie, nl. de binnenlandse voedselproblematiek tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Het feit dat de auteur voornamelijk de vluchtelingenstroom naar Nederland beschrijft, heeft alles te maken met de keuze van haar bronnen. Ze laat verschillende oorlogsdagboeken aan het woord, wat een heel lofwaardige optie is, maar de selectie van die getuigenissen is te eenzijdig afkomstig uit Oost-Vlaanderen en uit Antwerpen en de Kempen. De West-Vlamingen daarentegen vluchtten via Oostende naar Groot-Brittanië en via de niet bezette Westhoek naar Frankrijk. Slechts twee West-Vlaamse oorlogsdagboeken – en dan nog uit midden en Zuid-West-Vlaanderen – worden geciteerd[2] daar waar er verschillende van Oostendenaars[3] en Veurnenaars[4] bestaan en zelfs werden gepubliceerd. Siegfried Debaeke bv. had in zijn werk uit 2004 veel meer aandacht aan de vluchtelingenstromen naar en uit de Kuststreek en de Westhoek.

Dit zijn de voornaamste kritische bedenkingen die we bij het werk van Diane De Keyzer maken.

Het tweede deel – en het eigenlijk onderwerp van haar publicatie – behandelt het acuut voedselprobleem tijdens de oorlogsjaren. De auteur-journaliste citeert opnieuw uittreksels uit authentieke oorlogsdagboeken en zorgt voor de bindteksten. Het fotomateriaal is doordacht gekozen en sluit goed aan bij de gekozen uittreksels en redactionele teksten. Maar de bronnen zijn weeral sterk regionaal gedetermineerd. Waarschijnlijk stelde het voedselprobleem zich in de vrije Westhoek niet fundamenteel anders dan in het bezette deel van het land, maar de auteur rept er met geen woord over.

Wat de voedselverdeling zelf betreft, gaat haar aandacht logischer wijze naar de bekende Commission for Relief of Belgium, opgericht op initiatief van de Amerikaanse filantroop Herbert Hoover. In tegenstelling met wat we dachten en wat vandaag doorgaans gebeurt bij rampen en in oorlogsomstandigheden, was die steun niet gratis. Naast de voedselverdeling waarvoor lokale comiteiten instonden, waren er ook de Amerikaanse winkels waar geïmporteerde goederen tegen klinkende munt werden verkocht. En ook al deelden de behoeftigen gratis van de beperkte en karige Amerikaanse rantsoenen, wie wel kon betalen, kreeg de rekening gepresenteerd. De Amerikaanse hulp was dus helemaal niet zo onbaatzuchtig. Diane De Keyzer wijst ook op verdoken armoede, die van de kleine burgerij van wie de centen waren opgeraakt en die uit fierheid hun miserie probeerde te verduiken. Liever honger lijden dan hun beurt afwachten in de rij voor de soepverdeling! De kapitaalkrachtige burgerij hoefde niet aan te schuiven want die bediende zich op de zwarte markt.

De Keyser maakt terecht de bedenking dat die Amerikaanse hulp misschien niet louter humanitair was. De Amerikaanse voedingsindustrie vaarde er wel bij. En maakte het leidmotief van de hele operatie – Poor little Belgium – geen deel uit van een campagne die in 1917 zou leiden tot de Amerikaanse interventie in het wereldconflict?

Goed gevonden en origineel zijn ook de enkele bladzijden die de auteur wijdt aan oorlogsrecepten. Een grappige noot in een grote nood …

Het werk eindigt met een uitgebreide bibliografie waarvan een groot deel bestaat uit internetsites. Dergelijke adressen zijn wel uiterst volatiel en inegaal.

Nieuwe meesters, magere tijden hoort thuis in een hele sliert van populaire publicaties rond honderd jaar Eerste Wereldoorlog. Het werk is zeker een goede iconografische bron maar naar inhoud betreuren we de eenzijdige regionale keuze van de authentieke oorlogsgeschriften.

Als de auteur echt de vluchtelingenstroom wilde integreren in haar werk, had ze ook beter de ondertitel Eten & drinken tijdens de Eerste Wereldoorlog weggelaten.