De pleurants voor Jan Zonder Vrees zoals ze nu te zien zijn in Brugge
In de 15de eeuw ontstond aan het Bourgondisch hof de traditie om naast de praalgraven van de hertogen zogenaamde “pleurants” in beeldhouwwerk te plaatsen. De bekende Haarlemnaar Klaas Sluter begon hiermee rond 1400 bij de graftombe van Filips de Stoute waar we een rouwstoet zien van wenende monniken die hun gelaat diep verbergen in de kappen van hun pij.
Klaas Sluter kreeg navolging. In 1443 begon Jean de la Huerta met de graftombe van Jan Zonder Vrees. Antoine le Moiturier voltooide het werk rond 1470. De nu nog 37 overblijvende en fijn uitgewerkte figuurtjes in albast[1], zijn 30 cm hoog en stellen rouwende geestelijken, kartuizermonniken en ook hovelingen voor. Bijzonder lieflijk is het beeldje van een misdienaar die, gezien zijn nog prille leeftijd, in een kleiner formaat dan de rest is uitgebeeld. Beide tomben zijn te bewonderen in de Musée des Beaux arts van Dijon.
Omstreeks 1480 zou nog een gelijkaardig grafmonument voor Philippe Pot volgen dat momenteel bewaard wordt in het Musée du Louvre in Parijs.
De 15de-eeuwse albasten beeldhouwwerkjes van het grafmonument van Jan zonder Vrees werden tijdelijk uitgeleend door de Museé des Beaux-Arts van Dijon. Het Sint-Jansmuseum van Brugge kreeg de unieke kans om de “treurenden”, na een rondreis in enkele Amerikaanse musea, tentoon te stellen in de vroegere kapel van het hospitaal. Na Brugge zijn ze nog te zien in Berlijn en Parijs. Daarna keren ze voorgoed terug naar Dijon.
En dat alles in het prachtig, indrukwekkend middeleeuws kader van het oud Sint-Janshospitaal. De bezoeker verwacht zich misschien aan wat monumentaler “treurenden” maar is uiteindelijk verrast door de charme en de verfijning die uitgaan van die 37 tot in de detail uitgewerkte mini-beeldjes. Ze zijn op twee podia op gezichtshoogte geplaatst en uitgestald met een gedempt licht erop. Ze gelijken op elkaar, maar zijn allemaal verschillend van klederdracht en in de uitdrukking van hun immens verdriet.
Vlak ernaast zijn ook een vijftal beeldjes van Giacommeti te bewonderen, eveneens gelinkt aan rouw, herinnering en voortleven na de dood. Giacometti’s ascetische, fragiele bronzen beeldjes zijn een stuk dan de “treurenden” en stellen eveneens de mens voor in al zijn broosheid.
Op de museumzolders zijn een honderdtal foto’s te zien van de Duitse kunstenaar Hans-Peter Feldmann: mannen, vrouwen en kinderen, tussen enkele maanden en 100 jaar oud. Deze foto’s zijn eigendom van het Musée des Arts contemporian van Le Grand Hornu waar ze normaal te zien zijn.
Een tijdgenoot, de bekende kroniekschrijver Georges Chastellain beschrijft in zijn Chronique des ducs de Bourgogne het groot verdriet dat hertog Filips de Goede overviel bij het overlijden van zijn vader Jan Zonder Vrees. We geven hem graag het woord met ernaast de omzetting in hedendaags Frans:
| Coment l’acteur fait icy mencion du dueil que ce duc Philippe mena pour la mort de son pere, le duc Jehan. Pour venir doncques a commenchement d’hystoire de ce duc qui fu né a Rouvre lez Digon, nourry tant et jusqu’a la mort du pere, et qui ja estoit venu jusqu’a .XXI. ans a celle heure. Pour premier mension se peult faire de ly qu’a l’heure que la mort de son pere luy fut annoncee par propre message, il fist le dueil si grand et si excessif, que nulle bouce ne le scaroit conter qui ne fausist plus tost a le dire assez qu’a trop. Et passoit en celle manniere de faire la loy de touttes jeusnes gens, grans seigneurs, qui en perdant leurs peres, s’esjoyssent par affection qu’ilz ont de venir a seignourie, et la ou cestui monstra tout le contraire, car soy ruant sur ung lit a l’envers, qui ne luy eust coupé la lachiere de son pourpoint a toutte haste, il feust esté estaint et estoufé en paine et en martire, sans dire mot. Et a l’aultre lez, madame Michielle, sa femme, voiant son mary en tel dangier et la cause pourquoy, cheant en paumison aussy entre ses femmes, donna tele clameur liens a la main seconde, que l’on ne scavoit de quoy on devoit faire plus grand dueil, ou de la mort du pere piteuse qui estoit cause de tout cecy, ou du dangier en quoy estoient le filz et sa femme, dont l’apparence aussy n’estoit que de mort. Et par ainsy, tout estoit en clameur et en pleur, et tout en ung temps ce qui estait en la maison de ce jeusne prince, et non moins en la ville, dont c’estoit une horreur d’en oÿr le tumulte et la tristesse. A chief de piece touttesfois, ce jeusne prince revint a ly et fut de bonne sorte a demi assisté de baronnie de saiges seigneurs qui le reconforterent. |
Comment l’auteur raconte l’affliction du duc Philippe à la mort de son père, le duc Jean. Pour commencer la biographie de ce duc (Philippe le Bon), né à Rouvres, près de Dijon, et qui avait 21 ans et accompli sa formation quand son père est décédé. La première chose à signaler est que, quand son messager personnel lui fit part de la mort de son père, il manifesta si excessivement sa douleur que personne ne saurait le décrire et sans se tromper en disant plutôt les choses telles quelles qu’en les exagérant. Il rompait ainsi avec les habitudes de tous ces jeunes gens qui, en perdant leur père, se réjouissent, tellement ils ont envie de devenir à leur tour seigneur. Le comportement de Philippe était tout le contraire. Il se rua à la renverse sur un lit et, si on n’eut pas coupé en toute hâte le lacet de son pourpoint, il serait mort étouffé, en souffrant le martyre, sans avoir prononcé une seule parole. Et de l’autre côté du lit, madame Michèle, sa femme, voyant dans quel état était son mari et pour quelle raison, tomba à son tour en pâmoison parmi ses compagnes, poussa des cris tellement forts dans la chambre qu’on ne savait pas de quoi on devait faire plus grand cas, ou de la fâcheuse mort du père qui était la cause de tout cela ou du danger où se trouvaient le fils et sa femme, qui tous deux avaient l’air de cadavres. Tout le monde poussait des cris et pleurait, aussi bien à l’intérieur de la maison du jeune prince qu’en ville. Ce fut horrible d’entendre le tumulte et la tristesse. Après quelque temps, le jeune prince reprit ses esprits et fut pour une partie consolé par les seigneurs qui étaient près de lui. © Chronique de Georges Chastellain Livre six, troisième partie, second fragment[2] |