Dit museum dat al enkele jaren bestaat, werd in het vooruitzicht van 2014 volledig heringericht en onlangs officieel geopend door minister Geert Bourgeois. Het bevindt zich in het kasteeldomein van Zonnebeke (Ieperstraat 5), in een streek waar de Eerste Wereldoorlog diepe wonden heeft geslagen. Enkele kilometers verder liggen ook het Polygoonbos, het Tyne Cot Cemetery, het Bayernwald  en nog zoveel andere sites die herinneren aan de “grote oorlog“.

Tijdens het Britse offensief van 1917 werden hier in honderd dagen tijd een half miljoen militairen buiten gevecht gesteld voor een terreinwinst van amper 8 kilometer. Passendale werd zo het symbool van het zinloos oorlogsgeweld.

Qua concept, is het museum vergelijkbaar met dat van Flanders Fields in de Lakenhalle van Ieper. Waar in dit laatste museum vooral de operaties in Ypres Salient (de boog rond Ieper) aan bod komen, zijn het vooral de krijgsverrichtingen en de stellingoorlog in de streek van Passendale en Zonnebeke die hier worden belicht aan de hand van foto’s en filmbeelden, een uitgebreide collectie historische voorwerpen en levendig gereconstrueerde taferelen in de dugout, de ondergrondse kazematten. Door middel van geluidseffecten en een flikkerende verlichting krijgt de bezoeker de indruk dat hij zich echt onder de grond bevindt en dat het boven zijn hoofd oorlog is. Waar in Ieper ook aandacht gaat naar de omgevingsfactoren van deze wereldbrand (oorzaken en gevolgen), is de blikvanger in Zonnebeke een onderaardse gang (dugout) met communicatie- en verbandpost, hoofdkwartieren, werk- en slaapplaatsen waar de Britten als mollen onder de grond leefden… Buiten werden loopgraven (trenches, tranchées) geconstrueerd. Het museum is nog in volle aanleg en het ligt in de bedoeling om het in de toekomst uit te breiden van de huidige 10 ha naar 25. Waar de aandacht nu vooral gaat naar de levensvoorwaarden van de Britse soldaten in de dugout, zou in de toekomst ook aandacht gaan naar alle andere naties die bij het conflict waren betrokken, ook naar de levensvoorwaarden van de Duitse tegenstander.

De uitgestalde collectiestukken (zo’n 5000) zijn deels opgegraven, andere werden uit andere verzamelingen of uit privébezit samengebracht. De opstelling ervan en de “tableaux vivants” zijn vergelijkbaar met de manier waarop ze in Flanders Fields en in de Atlantikwall van Raversijde zijn opgevat. Toch zijn er verschillen: in Ieper zijn er geen loopgraven en geen dugout waardoor de bezoeker kan wandelen en de geluidseffecten op de achtergrond (kanon, oorlogsgeweld) zijn wel veel agressiever en storender voor de doorsnee bezoeker dan in Zonnebeke. De Tranches en dugout van Zonnebeke zijn nagemaakt terwijl die van Raversijde zich op de oorspronkelijke site bevinden. Een ander verschil is dat Raversijde in functie staat van de Duitse oorlogsvoering en de site zowel gebruikt werd tijdens de Eerste als in de Tweede Wereldoorlog.

Wat de inrichting en de toegankelijkheid betreft, is het Flanders Fields museum een voorbeeld. Het museum bevindt zich volledig op de eerste verdieping van de ruime Lakenhalle en is bereikbaar met de lift. Heel het museum bevindt zich op hetzelfde niveau, wat ideaal is voor bezoekers in rolwagen of voor bejaarde personen. Voor die laatste is Raversijde helemaal ontoegankelijk en ook Zonnebeke is op dit vlak verre van ideaal. Bij het onthaal in Zonnebeke wordt bv. nergens vermeld dat er in het dugout-complex heel wat trappen zijn, en zelfs een heel steile trap, en dat er meestal ook geen leuning voorzien is. Dat ondervindt de bezoeker pas tijdens de rondgang! Terugkeren op zijn stappen is moeilijk, om niet zeggen zo goed als onmogelijk want het museum wordt in deze periode heel druk bezocht. Aan de buitenkant werd wel een lift aangebouwd maar voor zover we konden oordelen is deze in dit stadium nog niet operationeel.

Over de organisatie en de opvang in Zonnebeke is ook wat te zeggen. Vooreerst betreuren we dat er, net zoals in Ieper, geen gedrukte inventaris of cataloog met de foto’s   van de voornaamste tentoongestelde objecten verkrijgbaar is. In de museumwinkel zijn heel wat boeken en naslagwerken over de Eerste Wereldoorlog beschikbaar maar geen eigen cataloog van het museum. Het onthaal lijkt ons eerder amateuristisch georganiseerd. Slechts één persoon staat in voor de ticketverkoop en voor het winkeltje waar nochtans relatief dure zaken uitgestald staan. Gratis infomateriaal voor de streek staat in de nabijheid van kaartmateriaal en boeken die wel moeten worden betaald … Voor wie met slechte bedoelingen naar het museum komt, lijkt het ons een koud kunstje om onopgemerkt in het museum binnen te glippen (tickets worden aan het onthaal verkocht maar aan de ingang niet meer gecontroleerd) of om naar buiten te verdwijnen met één of ander object uit de museumshop of uit de annexe tentoonstelling van kunstenaar Rik Ryon. Vraag is ook wat er bij brand zou gebeuren? Brandblusapparaten vallen niet onmiddellijk op, noch richtlijnen voor evacuatie. We kunnen begrip opbrengen dat het museum nog in volle opbouw is maar toch moet de brandveiligheid verzekerd zijn vooraleer massaal toeristen worden toegelaten. We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat dit onvoldoende in rekening is gebracht, zeker in de dugout.

Het nieuw gedeelte werd uiteraard dadelijk aangepast aan zijn museumfunctie. Het gedeelte dat zich bevindt in het voormalig kasteel is dat veel minder. De ruimten zijn te klein, voor de individuele bezoeker is de doorgang moeilijk wanneer een groep naar de gids staat te luisteren.

We hoorden de gids bezig. Van hem mag men zeker verwachten dat hij voldoende luid spreekt. Maar te luid is storend voor de andere bezoekers, zeker als de uitspraak van de man bovendien erg West-Vlaams getint is. Couleur locale, maar toch binnen de perken a.u.b.