Verschenen in DE PLATE, Jaargang 49, oktober 2020,
pp. 206-31 

Selfmade man

Henri Smis werd op 16 januari 1858 in Gistel geboren als zoon van een keuterboertje. Toen hij tien jaar was, verliet hij de school om op de enige koe van het gezin te passen. Later ging hij aan het werk op boerderijen en volgde landbouwcursussen. Op zijn achttiende trok hij naar Frankrijk om er de taal te leren. Hij kwam terug naar Gistel voor de loting maar werd uitgeloot[1]. Daarna verhuisde hij naar Oostende waar hij in 1885 in het huwelijk trad met Helena Vanderbeele (1859-1890). Het koppel kreeg drie kinderen: Elisa (°1885), Aline (°1886) en Auguste (°1890)[2]. Vermoedelijk in 1887 werd Henri hoofd van de groendienst van de stad Oostende[3]. Drie jaar later, op 11 juni 1890[4], vier dagen na de geboorte van hun zoon Auguste, overleed Helena. In 1893 hertrouwde Henri met Silvie Valcke (°1861). Op de huwelijksakte staat nog “stads-hovenier” als beroep[5]. In 1895 wordt Henri niet meer vermeld bij de vijf stadshoveniers maar wel zijn broer Auguste die in 1896 ook ontslag nam[6]. We moeten er dus van uit gaan dat Henri ergens tussen 1893 en 1895 uit dienst ging als stadshovenier bij de stad Oostende.

Henri en Auguste waren daarna bedrijvig als zelfstandige bloemisten-hoveniers. Hun bloemenwinkels waren aanpalend op de A. Pieterslaan 83 (Auguste) en 85 (Henri)[7]. Die laatste had ook het bloemenstal van het Kursaal in concessie (die in 1898 overging naar zijn broer Auguste) en twee bijhuizen aan de Zeedijk 40bis en 62, dicht bij de Vlaanderenhelling. Publiciteit in de lokale pers voor hun winkels aan de A. Pieterslaan bevat de hint: “remarquez le numéro“, hetgeen enige concurrentie tussen de twee broers laat vermoeden[8].

In de kranten wordt Henri herhaaldelijk omschreven als “fleuriste du high life”. Hij leverde o.a. de bloemen voor de ontvangst van de Londense Lord Mayor in het Kursaal (1897), van de sjah van Perzië (1900) en voor de inhuldiging van het ruiterstandbeeld van Leopold I (1901). Hij was ook voorzitter van de Oostendse bloemistenkring La Flore en actief betrokken bij de bloemenfeesten en -corso’s waaraan hij en zijn dochters met een eigen wagen deelnamen[9].

In oktober 1897 namen Henri, Auguste – elke broer wel voor eigen rekening! – en nog twee andere aannemers deel aan een openbare aanbesteding voor de aanleg van een nieuw gedeelte van het Maria-Hendrikapark. Ondanks het bezwaarschrift van zijn broer Auguste en van nog een andere inschrijver, wees het stadsbestuur de opdracht toe aan Henri voor een totaal bedrag van 32 247 BEF. Henri plantte er 241 322 bomen en struiken en in het oude Bois de Boulogne nog eens 20 367. In april 1898 was de opdracht  af[10].

Pas na de eeuwwisseling ontpopte Henri Smis zich geleidelijk aan tot “allround” aannemer van openbare werken, haven- en waterwerken en als zaakvoerder van de firma Smis-Valcke[11] met vanaf ca 1909 zetel aan de H. Serruyslaan 76[12], vlak naast het Grand Hotel des Thermes[13]. De burelen van de firma bevonden zich in de Aartshertoginnestraat, in het verlengde van zijn woning. Hij begon zo goed als van nul, op weg om de grootste aannemer van Oostende te worden:

            “La modicité de ses ressources dont il disposait n’effraya point cet homme […]. Son activité […] suppléa au capital souvent absent. Cet entrepreneur […] fait tout, et vous ne sauriez imaginer une chose qu’il n’entreprenne […] et il fait bien tout ce qu’il fait”[14].

Uit wat we met de zoekterm “Smis” vonden in de lokale kranten van de GOD-collectie[15], concluderen we dat Henri Smis in de periode tussen 1900 en de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, naast privé opdrachten, ook deelnam aan zo’n 74 openbare aanbestedingen waarvan 17 met positief gevolg voor zijn bedrijf. Het waren voornamelijk opdrachten in het kustgebied en het hinterland, maar ook een paar verder het binnenland in. Zijn voornaamste opdrachtgevers waren de Staat en het liberaal Oostends stadsbestuur. In een periode waar geen sprake was van digitale hulpmiddelen, moet hij zeker over een grote ploeg medewerkers hebben beschikt die zorgden voor plannen en lastenboeken.  Ex-burgemeester Liebaert[16] van Oostende overdreef niet toen hij later Smis betitelde als “le plus grand entrepreneur d’Ostende” van vóór de oorlog. Het bedrijf beschikte over 65 voertuigen, 600 karren, 62 stoommachines, eigen schepen en tuiboten. Maandelijks werd voor 80 000 BEF aan lonen uitbetaald en op datum van 1 juli 1914 werd het bedrijfskapitaal geschat op 1 500 000 BEF, wat voor die tijd enorme bedragen waren. Smis was niet alleen mee, maar voor op zijn tijd: als één van de eerste aannemers uit de streek maakte hij gebruik van gewapend beton volgens het Franse systeem Hennebique waarvan hij één van de drieëntwintig Belgische concessionarissen was[17].

Deze “homme d’affaires” behoorde tot de club van de twintig meest gefortuneerden van Oostende die zich kandidaat mochten stellen voor een zetel in de Senaat[18]. Eind 1903 vermeldden de krantenzijn verkiezing als bestuurslid van de plaatselijke Ligue Libérale. “Nous souhaitons de voir Henri Smis échevin des travaux publics”, schreef de pers[19] vijf jaar later, maar dat bleef een vrome wens. In september 1911 nam Smis  ontslag uit de Ligue op het moment dat de drie Oostendse liberale groeperingen overeenkwamen om een antiklerikaal kartel te vormen met de socialisten. Smis wilde met een afzonderlijke lijst opkomen maar dat is dode letter gebleven[20].

xxx

Hierna bespreken we chronologisch zijn voornaamste realisaties in Oostende[21].

Lees verder in DE PLATE, Jaargang 49, oktober 2020,
pp. 206-31 

Ombuiging Koningsstraat ter hoogte van de Koninklijke Villa (1903)

Koninklijke Baan (1903-1904)

Koninklijke Gaanderijen (1905-1906)

Opslagplaatsen en stapelhuis aan het Vlotdok (1906)

Oostelijke Vleugel Kursaal (1907)

Het Grand Hotel des Thermes (1907)

Nieuwe riolering in Oostende (1907-1911)

Bouw van het zuiveringsstation aan de Conterdam (1908-1909)

Stedelijke Betalende Jongensschool in de Ooststraat (Albertschool) (1910)

Baggerwerken aan de kust (1912-1917)

Droogdok en slipway (1913 en eerste oorlogsjaren)

H. Hartkerk en inrichting van de aangrenzende straten (1913-14)

Zo komen we aan de Eerste Wereldoorlog waarin Smis zich schuldig had gemaakt aan economische collaboratie waarvoor hij op 19 oktober 1918, twee dagen na de bevrijding van de stad, werd opgepakt door de Sûreté Militaire. Kort daarop werd hij vrijgelaten maar in februari 1919 opnieuw opgesloten. Bij de aanvang van zijn proces voor het Assisenhof in Brugge op 9 december 1920, had Smis dus meer dan twintig maanden voorhechtenis achter de rug. Dit megaproces waar zo’n tweehonderd getuigen à charge en à décharge de revue passeerden in een grotendeels met Oostendenaars bevolkte bomvolle rechtszaal, duurde tot 21 december 1920 en werd uiteindelijk het enige proces voor economische collaboratie in Oostende. De tijdens de oorlog moe getergde en uitgehongerde bevolking verwachtte dat het gerecht een voorbeeld zou stellen. En Henri, laat dit duidelijk zijn, had niet alleen maar vrienden in Oostende. Zijn succes in het zakenleven en de riante levensstijl die hij ook tijdens de oorlog had kunnen aanhouden, hadden bij velen afgunst gewekt. De hyperpatriottische en revanchistische sfeer waarin tijdens de eerste naoorlogse jaren processen werden gevoerd, speelde hem uiteraard ook parten. Smis werd veroordeeld tot vijf jaar opsluiting en moest een fortuin aan achterstallige bedrijfsbelastingen betalen. Hij verloor zijn politieke rechten alsook het recht op vergoeding voor opgelopen oorlogsschade aan zijn eigendommen. Hij werd al in mei 1921 onverwacht vrijgelaten wegens gezondheidsredenen. De Rechtbank van Koophandel van Oostende had ondertussen zijn bedrijf failliet verklaard op 4 januari 1921. Eerherstel werd hem geweigerd in mei 1934 en pas toegestaan in oktober 1937^[. Hij overleed in zijn buitenverblijf in Klemskerke op 24 november 1941.